Bảo vệ pháp lý của tài sản mã hóa: Bắt đầu từ một vụ cướp Bitcoin

Trong những năm gần đây, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ blockchain, Bitcoin, Ethereum, Tether và các loại tiền mã hóa khác dần dần lọt vào tầm nhìn của công chúng. Những tài sản số này mặc dù biểu hiện dưới dạng mã và dữ liệu, nhưng do chúng có giá trị, khả năng chuyển nhượng và tính độc quyền, về bản chất sở hữu thuộc tính tài sản. Tại Trung Quốc, mặc dù các chính sách liên quan cấm tiền ảo được lưu thông và sử dụng như tiền tệ hợp pháp cũng như đầu cơ, nhưng trong thực tiễn tư pháp, chúng đã được nhìn nhận phổ biến như "hàng hóa ảo đặc thù" hoặc "tài sản dạng dữ liệu".

Trong lĩnh vực tư pháp hình sự, các vụ án liên quan đến tiền ảo đang có xu hướng tăng lên, chủ yếu tập trung vào các loại tội phạm như lừa đảo, trộm cắp và tội phạm máy tính. Tuy nhiên, các vụ án "cướp" trực tiếp sử dụng bạo lực hoặc cưỡng ép để lấy tiền ảo thì khá hiếm. Vụ cướp Bitcoin xảy ra vào năm 2021 tại Nghĩa Xương, tỉnh Giang Tây ((2022) Gạn 09 hình chung 9 số), do tính chất và độ phức tạp của nó, đã trở thành một trường hợp điển hình trong thực tiễn tư pháp, cung cấp tham khảo quan trọng cho việc định tính và lượng hình đối với tài sản mã hóa trong các vụ án hình sự.

Tóm tắt vụ án: Một kế hoạch cướp Bitcoin không thành công

Vào tháng 5 năm 2021, Lai nào đó vì thua lỗ khi đầu tư vào coin, biết được rằng Peng nào đó sở hữu ít nhất 5 Bitcoin (thời điểm đó mỗi cái khoảng 255.000 nhân dân tệ), đã nảy sinh ý định cướp. Anh ta đã đăng bài trên mạng tìm đồng bọn, chủ động liên lạc với Tương nào đó và tham gia kế hoạch. Hai người đã gặp nhau tại một khách sạn ở Nghĩa Xuân, lập ra kế hoạch cướp chi tiết, chuẩn bị ít nhất triệu tập 4 người để thực hiện tội ác.

Lại Mỗ thậm chí còn nhặt được 7 dây nylon gần khách sạn làm công cụ phạm tội, và liên tục liên lạc với các đồng phạm tiềm năng khác. Tuy nhiên, cảnh sát đã can thiệp sớm dựa trên manh mối, và vào chiều ngày 11 tháng 5, đã bắt giữ hai người tại chỗ, kế hoạch phạm tội còn chưa kịp thực hiện đã bị chấm dứt.

Tòa án sơ thẩm xác định hai người này cấu thành tội cướp, lần lượt tuyên án Lai ba năm và Hướng một năm tù giam, đồng thời phạt tiền. Tòa án phúc thẩm lại cho rằng vụ án này thuộc giai đoạn chuẩn bị cướp, chưa gây ra thiệt hại tài sản thực tế, và việc xác định giá trị Bitcoin còn có tranh cãi, do đó đã sửa án tuyên Lai một năm sáu tháng, Hướng chín tháng, giảm đáng kể thời gian thụ án.

Cướp Bitcoin có cấu thành tội cướp không?

Một điểm tranh chấp cốt lõi trong vụ án này là: việc cướp Bitcoin có cấu thành tội cướp theo nghĩa của Bộ luật Hình sự hay không? Quyết định có hiệu lực của tòa án đã đưa ra câu trả lời khẳng định.

Tội cướp trong "Luật Hình sự" được định nghĩa là hành vi chiếm đoạt tài sản công tư bằng cách sử dụng bạo lực, đe dọa và các phương thức khác. Mặc dù Bitcoin về bản chất là một chuỗi dữ liệu mã hóa, nhưng nó có khả năng trao đổi, khả năng chuyển nhượng và giá trị thị trường thực tế, phù hợp với ba đặc điểm của "tài sản theo nghĩa rộng": khả năng quản lý, khả năng chuyển nhượng, và giá trị.

Tòa án phúc thẩm đã trích dẫn quy định của các cơ quan liên quan vào năm 2013, cho rằng Bitcoin thuộc về "hàng hóa ảo đặc thù", mặc dù không có vị thế tiền tệ, nhưng vẫn là "tài sản dữ liệu" cần được pháp luật bảo vệ. Do đó, hành vi cướp Bitcoin về bản chất không khác gì so với cướp tiền mặt hoặc điện thoại di động, và mục tiêu xâm hại vẫn là lợi ích tài sản của người khác.

Trong vụ án này, mặc dù Lại và những người khác chưa thực hiện hành vi cướp, nhưng đã chuẩn bị công cụ gây án và lập kế hoạch chi tiết, cấu thành tội phạm chuẩn bị cho tội cướp. Tòa án kết hợp với các giải thích tư pháp liên quan, cuối cùng xác định hành vi của họ cấu thành tội cướp, nhưng đã áp dụng hình phạt nhẹ hơn.

Quy tắc hình phạt liên quan đến tội phạm tiền ảo

Trong việc lượng hình tội cướp, ngoài việc xem xét cách thức hành vi, "số tiền cướp" cũng là yếu tố then chốt. Còn đối với việc định giá tài sản mã hóa, thì đây là một khó khăn lớn trong thực tiễn tư pháp.

Tòa án cấp một dựa vào giá thị trường của Bitcoin vào thời điểm vụ án xảy ra (khoảng 25,5 triệu đồng/đồng) để cho rằng hai người có ý định cướp ít nhất một đồng coin, thuộc "số lượng đặc biệt lớn", do đó bị xử án nặng hơn. Nhưng tòa án cấp hai có quan điểm khác:

1. Vụ việc này chưa vào "giai đoạn thực hiện", chưa thực tế nhận được tài sản;
2. Bitcoin ở trong nước không có thị trường giao dịch hợp pháp, việc xác định giá cả thiếu tiêu chuẩn rõ ràng;
3. Tội cướp được xác định dựa trên "số tiền thực tế cướp được", giai đoạn dự tính khó có thể xác định chính xác giá trị.

Tòa án phúc thẩm chỉ ra rằng việc xác định giá trị của tiền ảo và các tài sản mã hóa nên tuân theo nguyên tắc "bù đắp tổn thất", lấy tổn thất thực tế của nạn nhân làm căn cứ chính, chủ yếu tham khảo các yếu tố sau:

1. Giá mua của nạn nhân (ưu tiên áp dụng)
2. Giá trên nền tảng giao dịch tại thời điểm xảy ra vụ việc
3. Giá bán hàng ăn cắp (nếu có)

Tòa án nhấn mạnh, mặc dù quốc gia chúng ta không công nhận vị thế tiền tệ của Bitcoin, nhưng không cấm sở hữu và chuyển nhượng tư nhân. Do đó, việc nắm giữ tài sản ảo của nạn nhân là hợp pháp, và tổn thất của họ nên được bảo vệ theo pháp luật.

Cuối cùng, tòa án phúc thẩm quyết định không tăng nặng hình phạt vì "số lượng lớn" trong tội cướp, mà thay vào đó xem xét tổng thể tính nguy hiểm, phương tiện và rủi ro thực tế trong giai đoạn chuẩn bị cướp, đưa ra phán quyết tương đối nhẹ hơn cho hai bị cáo, thể hiện thái độ lý trí và thận trọng của cơ quan tư pháp trong việc xử lý các vụ án tội phạm tài sản mới.

Kết luận: Triển vọng tương lai của bảo vệ pháp lý tài sản mã hóa

Bản án này không chỉ cung cấp hướng dẫn mẫu cho các vụ án cướp liên quan đến tiền ảo, mà còn truyền đạt một thông điệp rõ ràng: thuộc tính tài sản của tiền ảo đã được công nhận rộng rãi trong thực tiễn pháp luật hình sự tại Trung Quốc.

Trong khuôn khổ pháp luật hiện hành, mặc dù Bitcoin và các tài sản mã hóa khác không có thuộc tính tiền tệ, nhưng giá trị tài sản của chúng đã được công nhận. Dù là thông qua lừa đảo, trộm cắp, kiểm soát trái phép hệ thống máy tính, hay tống tiền, cướp bóc bạo lực, chỉ cần hành vi nhằm mục đích chiếm đoạt bất hợp pháp thực hiện hành vi xâm phạm, sẽ bị xử lý như tội phạm tài sản.

Với sự phát triển sâu rộng của kinh tế số, các vụ án hình sự liên quan đến tài sản mã hóa sẽ trở nên đa dạng hơn, các cơ quan tư pháp sẽ phải đối mặt với nhiều loại hình mới và những thách thức tranh cãi mới. Trong tương lai, pháp luật cần làm rõ hơn về thuộc tính pháp lý của tiền ảo, tiêu chuẩn định giá thị trường cũng như ranh giới giữa dữ liệu và tài sản, thiết lập các quy tắc phán quyết tư pháp thống nhất và ổn định hơn. Đồng thời, các luật sư trong lĩnh vực liên quan cũng cần không ngừng nâng cao kiến thức chuyên môn để phục vụ khách hàng tốt hơn.

Có thể dự đoán rằng, tài sản mã hóa sẽ ngày càng được công nhận và bảo vệ bởi pháp luật, và bất kỳ hành vi nào xâm phạm quyền lợi hợp pháp của người sở hữu cũng sẽ bị truy cứu trách nhiệm pháp lý nghiêm khắc.